Neyin tarihi konusunda net bir bilgi bulunmamaktadır. En yaygın inanış Sümerlerden geldiğidir. Sümerlerde kamıştan yapılmış üflemeli çalgılara "nâ" denilmekteydi. Farsça'da nây kelimesi kamış anlamına gelmektedir. Arap yarım adasında kamıştan yapılmış üflemeli çalgılara mizmar denilmektedir.
Hz. Mevlana Mesnevi'nin ilk 18 beyitinde Ney'den bahsetmektedir.
ayrılıklardan nasıl şikâyet eder.
erkek ve kadın müteessir olmakta ve inlemektedir.
İştiyâk derdini şerhedebilmem için,
ayrılık acılarıyla şerha şerhâ olmuş bir kalb isterim.
Aslından
vatanından uzaklaşmış olan kimse,
orada geçirmiş olduğu zamanı tekrar arar.
Ben her cemiyette, her mecliste inledim durdum.
Bedhâl (kötü huylu) olanlarla da, hoşhâl (iyi huylu) olanlarla da düşüp kalktım.
Herkes kendi anlayışına göre benim yârim oldu.
İçimdeki esrârı araştırmadı.
Benim
sırrım feryâdımdan uzak değildir.
Lâkin her gözde onu görecek nûr, her kulakda onu işitecek kudret yoktur.
Beden ruhdan, ruh bedenden gizli değildir.
Lâkin herkesin rûhu görmesine ruhsat yoktur.
Şu neyin sesi âteşdir; havâ değildir.
Her kimde bu âteş yoksa, o kimse yok olsun.
Neydeki
âteş ile meydeki kabarış, hep aşk
eseridir.
Ney, yârinden ayrılmış olanın arkadaşıdır.
Onun makam perdeleri, bizim nûrânî ve zulmânî perdelerimizi -yânî, vuslata mânî olan perdelerimizi- yırtmıştır.
Ney gibi hem zehir, hem panzehir; hem demsâz,
hem müştâk bir şeyi kim görmüştür
Ney,
kanlı bir yoldan bahseder,
Mecnûnâne aşkları hikâye eder.
Dile kulakdan başka müşteri olmadığı gibi,
mâneviyâtı idrâk etmeye de bîhûş olandan başka mahrem yoktur
Gamlı geçen günlerimiz uzadı ve sona ermesi gecikti.
O günler, mahrûmiyyetten ve Ayrılıktan hâssıl olan ateşlerle arkadaş oldu.
Günler
geçip gittiyse varsın geçsin.
Ey pâk ve mübârek olan insân-ı kâmil; hemen sen vâr ol!..
Balıktan başkası onun suyuna kandı.
Nasibsiz olanın da rızkı gecikti.
Ham ervâh olanlar, pişkin ve yetişkin zevâtın hâlinden anlamazlar.
O halde sözü kısa kesmek gerektir vesselâm.
